Rząpie (spotykane także w formach: rząp, rząpik, żąp, żomp) to termin techniczny używany głównie w górnictwie podziemnym. Oznacza on najniżej położoną część szybu górniczego, znajdującą się poniżej ostatniego poziomu wydobywczego. Choć jest to fragment szybu nieuczestniczący bezpośrednio w eksploatacji złoża, jego rola w codziennym funkcjonowaniu kopalni jest nie do przecenienia.
Podstawową funkcją rząpia jest zbieranie wody, która spływa po ścianach szybu lub napływa z innych wyrobisk podziemnych. To właśnie tam gromadzi się cała ciecz, którą następnie odpompowuje się za pomocą wydajnych pomp odwadniających. Dzięki temu wyrobiska pozostają suche, bezpieczne i możliwe do użytkowania. Rząpie pełni zatem kluczową rolę w systemie odwodnienia kopalni – zwłaszcza w jej najgłębszych partiach, gdzie brak skutecznego odprowadzania wody mógłby doprowadzić do zalania wyrobisk i poważnych przestojów.
Rząpie jest zlokalizowane zawsze poniżej najniższego poziomu eksploatacyjnego. Nie tylko zbiera wodę, lecz bywa także miejscem montażu pomp i infrastruktury odwodnieniowej. Jego stan techniczny wpływa na działanie całego szybu: zanieczyszczone lub źle utrzymane rząpie może utrudniać pracę wyciągów szybowych, a tym samym wpłynąć na funkcjonowanie całej kopalni.
W przepisach górniczych rząpiom poświęca się sporo uwagi – określa się m.in. konieczność ich regularnej kontroli, wymóg instalacji czujników poziomu wody oraz zapewnienia rezerwowej wydajności pomp. Wszystko po to, by zachować bezpieczeństwo dla górników i infrastruktury podziemnej.
Choć termin ten najczęściej kojarzony jest z szybem kopalni węgla, występuje również w innych dziedzinach górnictwa. W historycznych kopalniach soli, jak np. w Wieliczce czy Bochni, rząpiem nazywano studzienki, w których gromadziła się solanka. Pracownicy odpowiedzialni za ich opróżnianie nosili nazwę rząpiowych.
W rejonie Olkusza, w kontekście górnictwa rud kruszcowych, rząpiem nazywano studzienkę w zakładzie przeróbczym, gdzie osadzały się szlamy z płuczki. Ich wybieraniem zajmował się pracownik zwany rząpiarzem.
Termin ten funkcjonuje również poza górnictwem – w technice i budownictwie oznacza po prostu najniżej położony punkt zbiornika, studzienkę lub wgłębienie, do którego grawitacyjnie spływa ciecz i skąd następnie jest odpompowywana. Dzięki odpowiedniemu ukształtowaniu dna możliwe jest całkowite usunięcie cieczy bez pozostawiania osadu.
Dawniej słowem „rząpie” określano także cysterny, zbiorniki wodne lub baseny wykorzystywane do celów użytkowych, a w języku potocznym i gwarowym mogło oznaczać prosty zbiornik na deszczówkę lub inne płyny.
Etymologicznie „rząpie” wywodzi się z dawnych określeń na studzienkę lub punkt odpływu. W gwarach górniczych i regionalnych zachowały się liczne warianty tego słowa: rząp, rząpik, żąp, żomp, a nawet żompel czy żąpia. Ich wspólnym mianownikiem jest zawsze odniesienie do miejsca zbierania cieczy w najniższym punkcie jakiejś przestrzeni.
Odpowiednikami słowa „rząpie” w innych językach technicznych są:
Spodobała Ci się treść? Oceń nas!