Konkrecja to charakterystyczna forma skupienia mineralnego, występująca najczęściej w skałach osadowych, rzadziej w glebach. Jest to agregat minerałów, który powstał wskutek stopniowego narastania wokół jakiegoś jądra, na przykład fragmentu skały, skamieniałości, muszli czy ziarenka piasku. Konkrecje mają zazwyczaj kształty kuliste, owalne, elipsoidalne lub soczewkowate i wyróżniają się składem oraz budową wewnętrzną wyraźnie różną od otaczającej je skały.
Proces powstawania konkrecji polega na stopniowym wytrącaniu minerałów z roztworów wodnych. Minerały, wytrącając się wokół zarodka (jądra), narastają odśrodkowo, tworząc w ten sposób warstwy wokół rdzenia. Dzięki temu konkrecja rośnie zawsze od środka na zewnątrz (co jest jej cechą odróżniającą od sekrecji, gdzie rośnie od powierzchni do środka). Tworzenie się konkrecji następuje zarówno podczas sedymentacji osadu, jak i w późniejszych procesach diagenezy (przekształceń osadu w skałę).
Konkrecje charakteryzują się:
Nazwy konkrecji są z reguły tworzone od nazwy dominującego minerału – mówimy np. o konkrecjach krzemionkowych, pirytowych, kalcytowych czy fosforanowych.
Szczególnym typem są konkrecje polimetaliczne, występujące na dnach oceanów i mórz (np. konkrecje manganowe). Powstają one wokół różnych zarodków, takich jak zęby rekina, fragmenty muszli czy okruchy skał wulkanicznych. Są bogate w metale: mangan, żelazo, nikiel, kobalt, miedź, a także pierwiastki ziem rzadkich. Dzięki takiemu składowi mają duże znaczenie gospodarcze jako potencjalne źródło surowców metalicznych. Konkrecje tego typu rozrastają się bardzo powoli – nawet 5–15 mm na milion lat!
W naukach o glebie konkrecja to młody twór mineralny lub organiczno-mineralny, powstały wokół jakiegoś obiektu w glebie przez stopniowe osadzanie i wytrącanie substancji z roztworu glebowego. Konkrecje glebowe mogą być wapienne, żelaziste, gipsowe, solne lub zawierać inne minerały i produkty biologiczne – np. kukiełki lessowe, koprolity.
Konkrecje spotyka się w wielu środowiskach:
Mogą mieć znaczenie naukowe (sygnalizują warunki geochemiczne wcześniejszych epok) oraz gospodarcze – np. stanowiąc źródła manganu czy innych metali.
Konkrecje można spotkać również w kopalniach podziemnych, zwłaszcza w tych, które eksploatują skały osadowe, takie jak margle, wapienie, łupki ilaste czy iły. Są to typowe środowiska, w których procesy chemiczne sprzyjają powstawaniu konkrecji, zwłaszcza krzemionkowych, żelazistych i fosforanowych.
W takich kopalniach konkrecje:
W praktyce górniczej konkrecje nie są głównym celem eksploatacji, ale w niektórych przypadkach stają się kopaliną towarzyszącą – np. konkrecje markasytowo-pirytowe mogą zawierać domieszki siarki lub metali, co może uzasadniać ich odzysk. Znane są również przypadki, gdzie konkrecje krzemionkowe pozyskiwane były jako materiał do produkcji żwiru kwarcowego lub w przemyśle ceramicznym.
Warto także dodać, że w niektórych starych kopalniach soli (np. w Wieliczce) opisywano formy konkrecji gipsowych i solnych, które miały znaczenie dla lokalnych procesów geochemicznych i stabilności górotworu.
Słowo „konkrecja” wywodzi się od łacińskiego „concretio” – oznaczającego zespolenie, zrost, skupienie. W geologii i gleboznawstwie oznacza strukturalne zespolenie mineralnych składników w jednym skupieniu, odmiennym od otoczenia.
Spodobała Ci się treść? Oceń nas!