Zwał węgla to górnicze określenie hałdy – sztucznego wzgórza utworzonego przez składowanie węgla, skały płonnej i innych odpadów powstających podczas wydobycia i przetwarzania węgla. W praktyce górniczej termin ten obejmuje zarówno miejsca tymczasowego składowania samego węgla, jak i trwałe wysypiska materiałów odpadowych z kopalni.
Zwały węgla dzielimy na dwa zasadnicze rodzaje: eksploatacyjne i przeróbcze.
Zwały węgla pełnią kilka ważnych ról w funkcjonowaniu kopalni. Służą jako tymczasowe magazyny wydobytego węgla, pozwalając na segregację różnych sortymentów o różnych parametrach jakościowych. Działają także jako bufor między rytmem wydobycia a sprzedażą – kopalnia może produkować węgiel równomiernie, nawet gdy zapotrzebowanie rynkowe zmienia się sezonowo.
Prowadzenie zwałów węgla wymaga szczególnej uwagi technicznej. Najważniejsze jest zabezpieczenie przed samozapłonem – świeżo usypywane zwały poddaje się sprasowaniu i dokładnie odsiewa węgiel od skały płonnej. Konieczne jest także właściwe odwadnianie przez budowę kanałów deszczowych oraz stały monitoring jakości składowanego materiału.
W kopalniach odkrywkowych węgla brunatnego zwałowiska mogą zajmować powierzchnię od kilkudziesięciu do kilku tysięcy hektarów. Wybór miejsca na zwał to strategiczna decyzja uwzględniająca odległość transportu od miejsca wydobycia, warunki geologiczne terenu, przepisy środowiskowe oraz koszty przygotowania i późniejszego zagospodarowania obszaru.
Zwały węgla przez wiele lat pozostają nieużytkami i mogą stwarzać problemy środowiskowe. Główne zagrożenia to ryzyko samozapłonu materiału węglowego, potencjalne zanieczyszczenie wód gruntowych, erozja i pylenie powierzchni oraz zajmowanie cennych gruntów rolnych czy leśnych.
Współczesne podejście do zwałów węglowych zakłada ich systematyczne zagospodarowanie. Proces ten obejmuje zabezpieczenie przed samozapłonem przez sprasowanie materiału, utworzenie warstwy glebowej, zasianie trawy, a w dłuższej perspektywie – zalesianie po odpowiednim okresie stabilizacji.
W niektórych przypadkach prowadzi się także odzysk węgla z istniejących zwałów, gdy wzrost cen surowca to uzasadnia ekonomicznie.
Zwały mogą mieć także pozytywne zastosowania gospodarcze. Skałę płonną z niektórych zwałów wykorzystuje się jako tłuczeń drogowy i materiał budowlany. Coraz częściej prowadzi się także odzyskiwanie cennych pierwiastków śladowych z odpadów wydobywczych. Po odpowiedniej rekultywacji dawne zwały służą jako tereny sportowe, rekreacyjne czy turystyczne.
Zwał węgla łączy się z wieloma innymi terminami górniczymi. Najbliższe to hałda (podstawowy synonim), zwałowisko (teren przeznaczony do zwałowania) oraz skała płonna (materiał bez wartości handlowej). W kontekście szerszym występują pojęcia jak nadkład, deponia czy rekultywacja.
Zwały węgla podlegają kompleksowym regulacjom prawnym. Objęte są ustawą o odpadach wydobywczych (zwałowiska zewnętrzne to obiekty unieszkodliwiania odpadów), prawem geologicznym i górniczym, przepisami ochrony środowiska oraz planowania przestrzennego.
Spodobała Ci się treść? Oceń nas!