Sztolnia to rodzaj podziemnego korytarza drążonego ze zbocza góry – poziomo lub z lekkim nachyleniem – w głąb ziemi, aż do miejsca, gdzie znajdują się złoża kopalin. W przeciwieństwie do klasycznych kopalń, do sztolni wchodzi się pieszo bezpośrednio z powierzchni terenu, bez konieczności zjazdu szybem.
Ten sposób prowadzenia wyrobisk nie jest przypadkowy – łagodny spadek sztolni pozwala na naturalny odpływ wody oraz wygodny transport ludzi i materiałów. Niektóre sztolnie osiągały długość nawet kilkunastu kilometrów – jak Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, której całkowita długość przekracza 14 kilometrów.
Termin „sztolnia” pochodzi z języka niemieckiego, od wyrazu Stollen, który już w średniowieczu oznaczał poziome wyrobiska górnicze. Wraz z rozwojem górnictwa na Śląsku, słowo to przeniknęło do polszczyzny technicznej i do dziś zachowało swoje pierwotne znaczenie.
Sztolnie pełniły wiele istotnych funkcji w dawnym i współczesnym górnictwie. Poniżej przedstawiamy ich najważniejsze zastosowania:
Pierwsze sztolnie zaczęto budować w średniowieczu, jako odpowiedź na problem wody gromadzącej się w kopalniach. Były to rozwiązania stosunkowo proste, ale skuteczne – pozwalały na odwadnianie wyrobisk jeszcze długo przed pojawieniem się maszyn parowych.
Zanim do kopalń trafiły maszyny parowe, wodę usuwano ręcznie – za pomocą beczek, kieratów konnych oraz tzw. kunsztów wodnych, czyli pomp poruszanych siłą mięśni lub zwierząt. Pomimo postępu technologicznego, sztolnie pozostawały preferowanym rozwiązaniem – były tańsze i nie wymagały zużycia węgla, jak maszyny parowe.
Prace rozpoczynano od ujścia sztolni, które znajdowało się w najniższym punkcie okolicy i miało za zadanie odprowadzać wodę na powierzchnię. Stamtąd wyrobisko prowadzono niemal poziomo w stronę kopalń.
Niektóre sztolnie obsługiwały wiele zakładów naraz. Nazywano je sztolniami dziedzicznymi, a ich utrzymanie i rozbudowa były wspólnym obowiązkiem właścicieli korzystających z odwodnienia.
Z czasem sposób budowy sztolni ewoluował – początkowe prace ręczne zastępowano nowoczesnymi rozwiązaniami, poprawiającymi bezpieczeństwo i efektywność. Obecnie sztolnie wciąż pełnią ważną rolę w górnictwie, ale wiele z nich zyskało nowe funkcje – jako atrakcje historyczne, edukacyjne i turystyczne.
Ze względu na zastosowanie wyróżniamy trzy główne typy sztolni:
Sztolnie miały ogromne znaczenie dla rozwoju górnictwa. Dzięki nim możliwe było wydobycie surowców z głębokich pokładów, znajdujących się poniżej poziomu wód gruntowych. Przyczyniły się tym samym do unowocześnienia całej branży wydobywczej.
Jednym z najbardziej znanych przykładów ich wykorzystania jest Sztolnia Królowa Luiza na Śląsku, która już w 1846 roku posiadała własną bocznicę kolejową, umożliwiającą transport węgla do odbiorców w różnych częściach regionu.
Spodobała Ci się treść? Oceń nas!