Szola to regionalne, śląskie określenie windy górniczej – specjalistycznego urządzenia służącego do przewozu ludzi, materiałów i urobku między powierzchnią a poziomami podziemnymi kopalni. To jedna z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych części infrastruktury górniczej, która pełni jedną z najważniejszych funkcji w kopalni.
W odróżnieniu od zwykłej windy spotykanej w budynkach, szola nie zapewnia komfortu – to metalowa, kilkupiętrowa klatka, która porusza się w szybie górniczym w sposób zorganizowany i bezpieczny, ale podporządkowany przede wszystkim funkcjonalności. Jej konstrukcja jest odporna na trudne warunki panujące pod ziemią – wilgoć, zapylenie, różnice temperatur i wstrząsy górnicze.
Termin „szola” ma prawdopodobnie germańskie korzenie i wywodzi się od niemieckiego słownictwa technicznego związanego z transportem pionowym w górnictwie. W gwarze śląskiej określenie to przyjęło się powszechnie i do dziś funkcjonuje jako codzienny zwrot używany przez górników.
Niektórzy badacze sugerują również możliwe powiązanie z łacińskim „schola” (szkoła), jednak w kontekście górnictwa dominuje interpretacja niemiecka, silnie związana z historią śląskiego przemysłu wydobywczego.
Szola to zespół elementów konstrukcyjnych i technicznych. Centralną częścią jest klatka szybowa – metalowa, często kilkupiętrowa konstrukcja z barierami ochronnymi i systemem sygnalizacji. Dzięki podziałowi na poziomy możliwy jest jednoczesny transport wielu grup górników, z zatrzymywaniem się na różnych głębokościach, w zależności od potrzeb danej zmiany roboczej.
Napęd szoli zapewnia maszyna wyciągowa zlokalizowana w maszynowni na powierzchni. W zależności od głębokości szybu i charakterystyki pracy, stosuje się różne typy napędu:
Szola pełni przede wszystkim funkcję transportu osobowego. To właśnie nią górnicy zjeżdżają codziennie pod ziemię, a po zakończonej zmianie wracają na powierzchnię. Prędkość takiego zjazdu może dochodzić nawet do 6 m/s, a sam przejazd – w zależności od głębokości kopalni – trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu sekund.
Największe szole w Polsce potrafią pomieścić nawet 200 osób jednocześnie. Przykładowo, w kopalni Budryk w Ornontowicach – jednej z najgłębszych w kraju (ponad 1290 m) – system zjazdu musi być szczególnie wydajny i niezawodny.
Szola transportuje również materiały techniczne, narzędzia, części maszyn oraz sam urobek. W trybie materiałowym urządzenie porusza się szybciej niż podczas transportu ludzi, przy zachowaniu odpowiednich procedur bezpieczeństwa.
Szola porusza się w szybie górniczym – pionowym wyrobisku, które łączy powierzchnię z siecią podziemnych chodników i komór roboczych. Szyb może pełnić funkcje transportowe, wentylacyjne i ratunkowe, a jego przekrój zwykle wynosi co najmniej 4 m².
Cały system sterowany jest z maszynowni, gdzie znajdują się urządzenia odpowiedzialne za kontrolę ruchu, zasilanie, bezpieczeństwo i sygnalizację. Za prowadzenie szoli jest odpowiedzialny maszynista szybowy – jego praca wymaga pełnego skupienia i precyzji, ponieważ odpowiada za bezpieczeństwo dziesiątek ludzi.
Szola, jako element infrastruktury krytycznej kopalni, podlega ścisłym normom technicznym i przepisom BHP. Codzienne przeglądy techniczne, testy awaryjne, kontrola układów hamowania i stanu lin nośnych to standard w każdej kopalni. Wyposażona jest w systemy awaryjne umożliwiające bezpieczne zatrzymanie lub ewakuację. Obejmują one awaryjne hamulce, zasilanie zapasowe, procedury ratunkowe oraz sygnały dźwiękowe i świetlne, które informują o ruchu windy oraz potencjalnych zagrożeniach.
Współczesne szole coraz częściej korzystają z automatyki przemysłowej – systemów sterowania komputerowego, czujników położenia, monitoringu przeciążeń i zdalnej diagnostyki. Dzięki temu możliwe jest zwiększenie przepustowości i skrócenie czasu transportu, bez utraty bezpieczeństwa.
Zaawansowane systemy pozycjonowania umożliwiają precyzyjne zatrzymywanie szoli na poszczególnych poziomach, a integracja z centralnym systemem kopalni pozwala na lepsze zarządzanie ruchem ludzi i materiałów pod ziemią.
Choć dla górników szola to codzienność, dla turystów zjazd nią do podziemnych komór to niezwykła atrakcja. Taką możliwość oferują m.in. Kopalnia Guido w Zabrzu, Kopalnia Nowa Ruda, Kopalnia Soli Wieliczka czy Muzeum Górnictwa Węglowego. Zjazd oryginalną szolą pozwala poczuć klimat prawdziwej pracy w kopalni – ciemność, metaliczny zapach, odgłosy maszyn i charakterystyczne wibracje konstrukcji.
Spodobała Ci się treść? Oceń nas!