Sztygar to jedno z najbardziej rozpoznawalnych i prestiżowych stanowisk w świecie górnictwa. Termin ten odnosi się do osoby sprawującej średni dozór ruchu w zakładzie górniczym, odpowiedzialnej za bezpośredni nadzór nad pracownikami i prowadzonymi pracami w konkretnym rejonie kopalni. Sztygar pełni rolę nie tylko technicznego nadzorcy, ale także łącznika między kierownictwem a załogą pracującą pod ziemią – odpowiada za bezpieczeństwo, organizację pracy oraz przestrzeganie przepisów górniczych. W gwarze śląskiej to słowo ma silne konotacje emocjonalne – budzi szacunek, ale też poczucie dyscypliny.
Etymologia terminu „sztygar” sięga języka niemieckiego – od słowa „Steiger”, co dosłownie oznacza „wspinający się” lub „ten, który idzie w górę”. W kontekście górniczym to obrazowe określenie nabrało konkretnego znaczenia – osoby nadzorującej pracę innych, awansującej w strukturze zawodowej kopalni. Ciekawostką jest fakt, że w dawniejszych czasach w Polsce równolegle funkcjonowało inne określenie – „hutman”, zapożyczone od niemieckiego „Hutmann”, oznaczającego zarządcę huty lub kopalni.
Sztygar to stanowisko średniego dozoru technicznego – wyższe od nadgórnika, ale podległe nadsztygarowi i kierownikowi działu. W praktyce to właśnie sztygarzy są odpowiedzialni za codzienne funkcjonowanie oddziałów, a ich decyzje mają bezpośredni wpływ na przebieg prac i bezpieczeństwo ludzi.
Wśród sztygarów można wyróżnić kilka specjalizacji:
Sztygar zmianowy – nadzoruje przebieg konkretnej zmiany roboczej, dbając o harmonogram i wykonanie zaplanowanych zadań.
Sztygar oddziałowy – odpowiada za cały oddział kopalni, np. dział robót górniczych, mechanicznych czy elektrycznych.
Sztygar objazdowy – pełni funkcję kontrolną, odwiedzając różne rejony kopalni i sprawdzając ich stan techniczny.
W zależności od specjalności kopalni, sztygar może pełnić dozór w zakresie robót górniczych, mierniczych, geologicznych, wyciągów szybowych, maszynowni, automatyki, energetyki, ochrony środowiska, a nawet instalacji budowlanych w podziemnych wyrobiskach.
Zakres obowiązków sztygara jest niezwykle szeroki – od ustalania planu dnia podczas porannych odpraw, przez kontrolę przebiegu prac, aż po interwencje w sytuacjach zagrożenia. To właśnie sztygar podejmuje decyzje o wstrzymaniu robót, gdy bezpieczeństwo ludzi lub maszyn jest zagrożone. Jego obecność na kopalni to nie tylko wymóg formalny, lecz gwarancja, że wszystko przebiega zgodnie z planem, normami i zdrowym rozsądkiem.
Oprócz funkcji stricte technicznych, sztygar bywa też wsparciem dla mniej doświadczonych górników – udziela porad, pomaga w rozwiązywaniu problemów, uczy odpowiedzialnego podejścia do pracy. Niejednokrotnie to właśnie sztygar jako pierwszy reaguje w sytuacjach kryzysowych – jego doświadczenie, trzeźwa ocena i umiejętność działania pod presją są nie do przecenienia.
Zawód sztygara nie jest dostępny od razu – to stanowisko trzeba sobie wypracować. Zaczyna się od zdobycia odpowiedniego wykształcenia technicznego – najlepiej wyższego, choć średnie techniczne również daje możliwości. Następnie kandydat musi odbyć staż w kopalni jako górnik (minimum 3 miesiące), a potem przejść kolejne szczeble kariery: najpierw zdobywa uprawnienia nadgórnika, a po półtorarocznej praktyce w tym charakterze – przystępuje do egzaminu na sztygara.
Cały proces trwa zwykle około 2 lat i kończy się egzaminem przed Okręgowym Urzędem Górniczym. Wymagane są także specjalistyczne badania lekarskie – praca na tym stanowisku wiąże się z dużą odpowiedzialnością, koniecznością zachowania pełnej sprawności psychicznej i fizycznej, a także gotowością do pracy w trudnych, często stresujących warunkach.
W dobie transformacji technologicznej rola sztygara nie maleje – przeciwnie, zyskuje nowe znaczenie. Dzisiejszy sztygar musi nie tylko znać zasady bezpieczeństwa i technologii wydobycia, ale również orientować się w nowoczesnych systemach automatyki, informatyzacji procesów oraz ochronie środowiska.
Sztygar to też jedna z najważniejszych osób w systemie szkoleń i wdrażania nowych pracowników – jego doświadczenie przekłada się na jakość całego zespołu. Jednocześnie musi być gotów do podejmowania trudnych decyzji i reagowania na nieprzewidziane sytuacje – od tąpnięć po awarie techniczne.
Zawód sztygara cieszy się szacunkiem nie tylko wśród górników, ale i w całym regionie – szczególnie na Górnym Śląsku. To stanowisko wiąże się z tradycją, odpowiedzialnością i autorytetem. Nie bez powodu w potocznej mowie pojawiają się wyrażenia typu „robić jak sztygar kazał” czy „zachowywać się jak sztygar” – oznaczające konkretność, zdecydowanie i porządek.
Świętem zawodowym sztygara – podobnie jak całej braci górniczej – jest Barbórka, obchodzona 4 grudnia. Wtedy właśnie symbolicznie podkreśla się znaczenie jego roli w bezpiecznym, sprawnym i uczciwym prowadzeniu robót górniczych.
Z racji trudnych warunków pracy i dużej odpowiedzialności, sztygarzy – podobnie jak inni pracownicy górnictwa podziemnego – korzystają z przywilejów emerytalnych. Ich staż pracy przeliczany jest według współczynnika 1,5, co pozwala na wcześniejsze zakończenie kariery zawodowej i przejście na emeryturę po kilkunastu latach pracy pod ziemią.
Spodobała Ci się treść? Oceń nas!